YARGI HARÇLARI NEDİR?
İADESİ NASIL GERÇEKLEŞTİRİLİR?
Yargılama faaliyetinin yürütülmesi amacıyla, yargı mercilerine başvuran kişilerden 492 Sayılı Harçlar Kanunu uyarınca tahsil edilen birtakım ücretlere yargı harcı denmektedir. Yargı harçları; başvurma harcı, celse harcı, karar ve ilam harcı, temyiz, istinaf ve itiraz harcı, keşif harcı gibi farklı isimler altında tahsil edilmektedir. Bu harçlar, dava konusuna göre nisbi ya da maktu olarak belirlenebilmektedir.
Yargı harçları dava açılırken davacıdan peşin olarak tahsil edilmekte ve neticeten dava sonucunda haksız çıkan tarafa yükletilmektedir. Dava açılırken tahsil edilmekle birlikte dava sürecinde kullanılmayan harç miktarının ise bu harcı peşin olarak ödeyen tarafa iadesi gündeme gelmektedir. Belirtmek gerekir ki başvurma harcının iadesi mümkün değildir. Bu harç, yargı merciine başvurmanın bedeli olarak tahsil edildiğinden diğer harç türlerinden farklı olarak kullanılmayarak artması gibi bir durum söz konusu olmamaktadır.
Harç iadesinin gerçekleşebilmesi için harcı peşin olarak yatıran ilgili tarafın talebi gerekmektedir. Talep olmaksızın iadenin gerçekleşmesi mümkün değildir. Bu noktada, dava sonunda verilen hükmün kesinleşmesi önem arz etmektedir. Zira, harç iadesi talebi ancak hüküm kesinleştikten sonra ilgili mercie yöneltilebilmektedir.
Kanun yollarına başvuru sırasında başvuran tarafından başvurma harcı ile birlikte temyiz veya istinaf karar harcı ilgili yargı merciine ödenmektedir. Yargılama sonunda başvuranın haklı çıkması halinde ise hükümde yatırılan harcın talep halinde iadesine karar verilmektedir. Yani, kanun yoluna başvuran taraf eğer davada haklı çıkmışsa peşin olarak yatırdığı temyiz veya istinaf karar harcını ilgili hüküm kesinleştikten sonra iade alabilmektedir.
İade süreci ise herhangi bir düzenlemede yer almadığı için tereddütlere yol açmaktadır. Bu sürecin net bir şekilde ortaya konabilmesi uygulama ve usul ekonomisi bakımından önem arz etmektedir.
Yukarıda da belirtildiği gibi, herhangi bir dava sonunda harç iadesinin gündeme gelebilmesi için öncelikle dava sonunda verilen hükmün kesinleşmesi gerekmektedir. Belirtmek gerekir ki hükümde yargılama harç ve giderlerinin kimin üzerine bırakıldığının ve artan miktarın hangi tarafa iade edileceğinin açıkça gösterilmesi şarttır. Bu hususların gösterilmemesi kanun yolunda bozma nedenidir. Yargı harçlarının akıbetini açıkça gösteren ve artan harç miktarının talep halinde iadesini içeren ilgili hüküm kesinleştikten sonra yapılması gereken; hükmü veren mahkemeye bir talep dilekçesi ile başvurmaktır.
Kanun yolu bakımından ise ayrıksı bir durum vardır. Kanun yoluna başvururken istinaf veya temyiz dilekçesi, aleyhine kanun yoluna başvurulan hükmü veren mahkemeye gönderilmekte ve dolayısıyla istinaf veya temyiz karar harçları da bu mahkemeye yatırılmaktadır. Örneğin, ilk derece mahkemesinin verdiği bir karara karşı istinaf yoluna gidiliyorsa istinaf karar harcı ilk derece mahkemesine yatırılmakta ve dolayısıyla artan harcın iadesi de ilk derece mahkemesinden talep edilebilmektedir. Aynı şekilde, istinaf mahkemesi kararı aleyhine temyiz yoluna gidiliyorsa temyiz harcı istinaf mahkemesine yatırılacağından artan harcın iadesi de istinaf mahkemesinden talep edilebilmektedir.
Harç iadesi talebi dilekçe ile ilgili mahkemeye yönlendirilir. Dilekçede talep edilen husus ise harcın iade edilmesi değil; harcın iade edilebilmesi için ilgili İl Muhasebe Müdürlüğü (Defterdarlık)’ ne artan harç miktarının iadesi için müzekkere yazılması talebidir. Zira, harçlar hazineye gelir kaydedilen miktarlardır. Aslında tahsilat mahkemeler aracılığı ile muhasebe müdürlükleri tarafından yapılmaktadır. Dolayısıyla peşin olarak yatırılan ve yargılama sürecinde kullanılmayan harç miktarı hazinenin uhdesindedir. Bu doğrultuda iadeyi gerçekleştirecek olan makam illerdeki muhasebe müdürlükleri olmaktadır.
İl Muhasebe Müdürlüklerine doğrudan başvuru mümkün değildir. Artan harcın iadesi içerikli hüküm kuran mahkemenin, iadesi gereken tutarı açıkça göstererek ilgili müdürlüğe müzekkere yazması gerekmektedir.
Mahkeme tarafından yazılan müzekkere ıslak imzalı şekilde iade talep eden tarafça teslim alınmalıdır. Belirtmek gerekir ki, bu noktada uygulamada farklılıklar mevcuttur. Bazı mahkemeler müzekkereleri ıslak imzalı şekilde bizzat ilgili İl Muhasebe Müdürlüğü’ne göndermektedir. Islak imzalı yazıyı teslim alan taraf, peşin ödediği harç miktarını gösterir makbuz ile birlikte; iade talebini içeren ve iadenin yapılacağı hesap numarasını gösterir bir talep dilekçesi ile ilgili İl Muhasebe Müdürlüğü’ne başvurmalıdır. Bununla birlikte yapılacak işlemler tamamlanmış olmaktadır. Talebi alan müdürlük uygun süre içinde bildirilen hesaba iadeyi gerçekleştirmektedir.